- Śladami patriarchów Starego Testamentu w Mezopotamii Północnej: Noego, Abrahama, Izaaka i Jakuba
- Szlak matriarchiń starożytnego Izraela w Turcji Wschodniej: Sary, Racheli, Rebeki i Lei
- U źródeł starożytnego chrześcijaństwa syryjskiego
- W sercu starożytnego Kościoła ormiańskiego
Historia judaizmu i tym samym chrześcijaństwa rozpoczyna się od momentu objawienia się Boga chaldejskiemu wędrowcowi jakim był Abraham. Przybywszy z Ur, mieszkał on wówczas w Charanie, miejscowości ulokowanej w żyznej krainie rolniczej w północnej Mezopotamii, na terenie dzisiejszej południowo-wschodniej Turcji (Rdz 11,31). Objawienie się Boga w Charanie, a jeszcze bardziej pełna posłuszeństwa i zaufania odpowiedź Abrahama, jest kamieniem węgielnym trzech monoteistycznych religii: judaizmu, chrześcijaństwa, jak również w dalszej perspektywie czasowej islamu. Abraham rozpoczyna w Charanie swą drogę ku Kanaanowi, „Ziemi Obiecanej”, a tym samym wkracza na drogę wiary, którą przemierzał mozolnie każdego dnia, nie znając do końca precyzyjnego celu swej podróży (Rdz 12,1) i oczekując przez lata na obiecanego syna. Ostatecznie jednak przez swe posłuszeństwo i zaufanie stał się „ojcem wiary” w jednego Boga dla całej ludzkości. W naszej wędrówce śladami Abrahama odwiedzimy Charan oraz nieodległą Urfę, która dla wielu badaczy historii patriarchów ST winna być utożsamiona z biblijnym Ur, w którym rozpoczyna się historia pierwszego patriarchy.
Na terenach wokół Charanu znaleziono prehistoryczne świątynie, które są uważane za najstarsze miejsca kultu stworzone przez człowieka, np. Karahan Tepe oraz Göbekli Tepe (w języku tureckim „Wzgórze Wzdętego Brzucha”). Obydwie używane były między 11 a 9 lub 8 tys. lat przed Chr. Znajdują się tam najstarsze znane konstrukcje megalityczne. Rodzi się pytanie: Czy początek monoteizmu, objawienie się jedynego Boga, przypadkowo sytuuje się w okolicach w których znajdują się najstarsze miejsca kultyczne świata?
Charan to nie tylko historia Abrahama i jego rodziny: ojca Teracha, żony Sary oraz bratanka Lota. W okolicach Charanu niewolnik o imieniu Eliezer szuka żony dla Izaaka, syna swego pana Abrahama (Rdz 24,10). Spotyka tam piękną Rebekę, która staje się żoną Izaaka, drugiego biblijnego patriarchy. W Charanie mieszka i pracuje u swego przyszłego teścia Labana kolejny patriarcha, syn Izaaka, Jakub (Rdz 27,43). Tam żeni się z Leą i Rachelą. Po ponad dwudziestu latach pobytu w Charanie powraca do Kanaanu, z lękiem i drżeniem, walcząc z Bogiem nad potokiem Jabbok (Rdz 32,22-33).
Historia patriarchów to także dzieje niezwykłych kobiet, matriarchiń. W wędrówce wiary Abrahama, Izaaka i Jakuba uczestniczą także ich żony: Sara, Rebeka, Rachela i Lea. Nie ma bowiem dziejów patriarchów bez dziejów matriarchiń.
Nawiedzimy również Górę Nemrut, najwyższy szczyt górski starożytnego Królestwa Kommageny. Na szczycie, na wysokości 2134 m n.p.m., ponad dwa tysiące lat temu wzniesiono imponujący kompleks wysokich na 8-9 m posągów bóstw synkretycznego panteonu persko-ormiańsko-greckiego. Położony w centrum sztuczny 50-metrowej wysokości nasyp skrywa grób Antiocha I, króla Kommageny w latach 70-38 przed Chr. Sama nazwa góry nawiązuje do Nimroda, prawnuka Noego, najwybitniejszego myśliwego.
Tereny południowo-wschodniej Turcji, okolice Charanu, to także miejsce rozwoju chrześcijaństwa syryjskiego. Duchową i intelektualną stolicą tego Kościoła jest Edessa, dziś turecka Urfa czy też Şanlıurfa. W istocie niektórzy archeolodzy i badacze historii starożytnej uważają, że Edessa/Urfa jest biblijnym Ur Chaldejskim, z którego wyruszał Tereach, wraz ze swym synem Abramem, późniejszym Abrahamem. Tam już od II w. istniała słynna szkoła teologiczna, w której po 363 r. nauczał zaliczany do wielkich Ojców Kościoła i pustyni św. Efrem Syryjczyk, zwany “cytrą Ducha Świętego”, mnich, kaznodzieja, diakon, poeta, muzyk i komentator Pisma Świętego. Odwiedzimy jeszcze miasta Gaziantep, Mardin, Midyat i Diyarbakir. Dotrzemy także do dwóch ważnych klasztorów syryjskich: Mor Gabriel oraz Deyrulzaferan.
Ostatnie dni naszej wyprawy poświęcimy postaci patriarchy Noego oraz Kościołowi Ormiańskiemu. Rozpoczniemy od największego w Turcji jeziora: słonego i sodowego Jeziora Van (3755 km2). Podczas rejsu po jeziorze przybijemy do brzegu dwóch malowniczych wysp, Ahtamar oraz Carpanak, na których usytuowane są średniowieczne klasztory i kościoły ormiańskie.
Staniemy u stóp najwyższej góry Turcji: Góry Ararat (5137 m). Jest to uśpiony od niepamiętnych czasów wulkan, którego wierzchołek pokryty jest śniegiem. Na jego szczycie miała osiąść arka Noego (Rdz 8,4). Z tej racji w języku perskim nazwa góry brzmi Kuh-e-Nuh, czyli ‘Góra Noego’. Starożytni uważali ją za najwyższą górę świata.
Góra Ararat i arka Noego znajdują się w centrum herbu Armenii. Z chrześcijaństwem ormiańskim zetkniemy się zwiedzając średniowieczną stolicę Ormian: miasto Ani. W czasach świetności, gdy mieszkało tutaj 200 tys. Ormian, a miasto konkurowało z Konstantynopolem i Bagdadem, znajdowało się tutaj ponad tysiąc kościołów (Miasto 1001 kościołów). Dziś można zobaczyć pozostałości jedynie dziesięciu. Sto lat temu, w 1915 r., można było oglądać ruiny jeszcze 43 kościołów.
Trasę naszej wyprawy można skonsultować na mapie tutaj.
Szczegółowy program i koszty można zobaczyć tutaj.
Naszym głównym nauczycielem i przewodnikiem po tekście historii Patriarchów i Matriarchiń będzie ks. Krzysztof Napora SCJ (KUL), specjalizujący się w interpretacji Księgi Rodzaju.
Termin. Kurs odbędzie się w dniach od 30 czerwca do 11 lipca 2025 r. Podróż do Turcji odbędziemy samolotem, lotem z Warszawy do Gaziantep, z przesiadką w Stambule. Powrót przebiegał będzie podobnie. Polecimy z Kars do Warszawy, z przesiadką w Stambule.
Zapisy i rekrutacja. Zapisu można dokonać poprzez formularz on-line, który znajduje się tutaj. Osoby, które wezmą udział w kursie wnoszą opłatę rekrutacyjną w wysokości 50 zł na rzecz Stowarzyszenia “Verbum Sacrum”, głównego organizatora naszej wyprawy biblijnej.
Lektury:
- O biblijnym rozumieniu wiary, podstawowym temacie naszej wyprawy śladami patriarchów i matriarchiń, pisze ks. Waldemar Chrostowski, w tekście „Od wiary w Boga do zawierzenia Bogu. Biblijna koncepcja wiary”, Świadkowie wiary. Biblia o wierze (red. D. Dziadosz) (Analecta Biblica Lublinensia 10, Lublin: Wydawnictwo KUL 2014) 11-21. Tekst dostępny online tutaj.
- O wierze Abrahama, początku jego wędrówki, pisze ks. Janusz Lemański w swym tekście “Dlaczego Abraham uwierzył Bogu (Rdz 15,6)?”, Verbum Vitae 5 (2004) 21-35 (dostęp online tutaj)
Lemański, Janusz, „Abraham – początek nowej wspólnoty (Rdz 12,1-4a), Verbum Vitae 6 (2004) 19-32. Tekst dostępny online tutaj. - Temat wiary Abrahama eksploruje także ks. Antoni Tronina, „Wiara Abrahama w tradycji żydowskiej na tle pism Nowego Testamentu”, Veritati et Caritati 1 (2013) 15-30. Tekst (baza “Theo-logos”) tutaj.
- Na temat matriarchiń Izraela polecamy tekst ks. Waldemara Chrostowskiego “Matriarchinie Izraela w tradycji żydowskiej” (dostęp online tutaj)
- O św. Efremie Syryjczyku polecamy tekst ks. Wojeciecha Kani dostępny online tutaj.
- Więcej o istotnej roli klasztorów syriackich w rozwoju nauki i życia chrześcijan na terenie dzisiejszych państw Turcji, Syrii, Iraku, Iranu i Libanu przeczytaj tutaj.
Organizatorami kursu są: